Ko hrani, finansira, gradi i digitalizira mašineriju koja briše Gazu i Zapadnu obalu – i zašto?
Prema najnovijem izvještaju specijalne izvjestiteljice Ujedinjenih nacija za okupirane palestinske teritorije, Francesce Albanese, odgovor je jednako uznemirujući koliko i jednostavan: „Jer je isplativo za mnoge.“ Dokument pod nazivom „Od ekonomije okupacije do ekonomije genocida“ istražuje industrijske, tehnološke, finansijske i komercijalne aspekte izraelske okupacije, razotkrivajući globalnu mrežu aktera – kompanija, banaka, univerziteta, fondova, multinacionalnih korporacija – koji profitiraju iz sistematskog kršenja međunarodnog prava.
U središtu izvještaja nalazi se jasna teza: izraelski kolonijalni projekt počiva na dvostrukoj dinamici – iskorjenjivanju palestinskog naroda i njegovoj zamjeni izraelskom infrastrukturom, stanovništvom i vojnom prisutnošću. Ova dinamika nije nova, ali je posljednjih decenija postala industrijalizirana zahvaljujući sve većem učešću korporativnih aktera. Kroz bazu podataka od preko 1.000 „poslovnih subjekata“ – multinacionalki, nevladinih organizacija, penzijskih fondova i univerziteta – Albanese rekonstruira ekonomsku arhitekturu okupacije.
Prvi sektor koji je analiziran jeste vojna industrija. Izvještaj navodi isporuke oružja – od F-16 i F-35 borbenih aviona, do dronova, metaka i helikoptera. Glavne kompanije uključene u ovaj sektor su Elbit Systems, Israeli Aerospace Industries, Lockheed Martin i italijanska kompanija Leonardo, jedan od glavnih evropskih vojnih izvođača. „Za izraelske kompanije poput Elbit i IAI, tekući genocid je unosan biznis“, piše Albanese. Samo u 2024. godini, izraelska vojna potrošnja povećana je za 65%, što je odmah uticalo na finansijske rezultate tih firmi.
Pored vojnog sektora razvija se i tehnološki i nadzorni sektor. Biometrijske tehnologije i sistemi prepoznavanja koriste se protiv palestinske populacije, a zatim se izvoze širom svijeta. NSO Group je nastala iz izraelske vojne jedinice 8200, dok korporacije poput IBM, HP i Microsoft obezbjeđuju baze podataka, zatvorske sisteme, školske usluge i cloud infrastrukturu. Godine 2021, Izrael je dodijelio Amazonu i Googleu ugovor vrijedan 1,2 milijarde dolara za upravljanje podacima. Rezultat: u 2024. godini, vojno-tehnološke start-up kompanije porasle su za 143% i predstavljaju 64% izraelskog izvoza.
Zatim dolaze rušenja. Već decenijama, kompanija Caterpillar isporučuje buldožere D9 izraelskoj vojsci, koji se pretvaraju u automatizirana sredstva uz pomoć saradnje s firmama Elbit, IAI i RADA. Također, Hyundai i Volvo, preko izraelskih distributera, snabdijevaju gradilišta u naseljima i okupiranim teritorijama.
Mehanizam je jednostavan koliko i destruktivan: „Isprekidati – Omogućiti – Zamijeniti“. Nije dovoljno samo uništiti – mora se i zamijeniti. Tu dolazi građevinski sektor. Nakon oktobra 2023. godine, ulaganja u izraelska naselja su se udvostručila. Izrael je odobrio eksploataciju prirodnih resursa na Zapadnoj obali, poput dolomitne stijene iz kamenoloma Nahal Raba, s koncesijama dodijeljenim njemačkoj kompaniji Heidelberg Materials. Kompanija Mekorot ima monopol nad vodom, dok firme poput Chevron, BP, Drummond i Glencore kontrolišu gas, gorivo i naftne derivate u palestinskim teritorijama. Konzorcij Chevrona obezbjeđuje 70% prirodnog gasa koji se troši u Izraelu.
Ekonomija okupacije prožima svakodnevni život. Izraelska prehrambena industrija, predvođena Tnuvom (danas u vlasništvu kineske kompanije), procvjetala je zahvaljujući oduzimanju palestinske zemlje, namećući svoje proizvode u okupiranim područjima. Lanci poput Carrefoura posluju direktno u naseljima. Amazon i Booking prodaju proizvode i nekretnine u okupiranim teritorijama, dok su se oglasi na AirBnB-u u naseljima više nego udvostručili u posljednjih pet godina.
Ovaj sistem održava se zahvaljujući ekonomskoj podršci banaka, fondova, osiguranja i humanitarnih organizacija. I pored izraelskog budžetskog deficita (6,8%), povjerenje tržišta ostalo je visoko. Garantiraju ga giganti poput BNP Paribas i Barclays, koji su kupili izraelske državne obveznice, omogućivši zadržavanje niskih kamatnih stopa. Najveće svjetske firme za upravljanje imovinom direktno su uključene: Blackrock posjeduje značajne udjele u Palantiru (8,6%), Microsoftu (7,8%), Amazonu (6,6%), Alphabetu (6,6%), IBM-u (8,6%), Lockheed Martinu (7,2%) i Caterpillaru (7,5%). Vanguard je najveći investitor u Caterpillar (9,8%) i Chevron (8,9%), a drugi po veličini u Lockheed Martinu (9,2%) i Elbit Systemsu (2,0%). BNP Paribas je posudio 410 miliona dolara Leonardu, dok je Barclays dao 862 miliona Lockheed Martinu i 228 miliona Leonardu.
Sovereign fondovi i penzijski fondovi također igraju ključnu ulogu. Norveški suvereni fond GPFG povećao je svoja ulaganja u Izrael za 32%, dostižući 1,9 milijardi dolara. Ukupno, 6,9% njegovog portfelja uloženo je u kompanije spomenute u izvještaju. Penzijski fond Québeca investirao je više od 6,6 milijardi. U međuvremenu, vjerske humanitarne organizacije olakšavaju kolonijalne projekte koristeći porezne olakšice: Jevrejski nacionalni fond (KKL-JNF), Israel Gives i pro-izraelske kršćanske nevladine organizacije su među glavnim kanalima finansiranja naseljenika i njihovih paravojnih aktivnosti.
Izvještaj Francesce Albanese otvara ključnu temu: okupacija palestinskih teritorija nije samo politički ili humanitarni problem, već globalni biznis. „Od ekonomije okupacije do ekonomije genocida“ nije samo naslov izvještaja, već precizan opis sistema koji se samoodržava kroz nasilje, špekulaciju i profit. Sve dok je isplativo, zaključuje izvještaj, „genocid će se nastaviti.“
